ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 16، شماره 5، مرداد 1402 ، شماره پی در پی 87

سبک‌شناسی آثار محمد حجازی از دریچه ادبیات سینمایی

صفحه (263 - 279)
منیژه صالح‌پناه گشتی ، حیدر حسنلو (نویسنده مسئول)، مهری تلخابی
تاریخ دریافت مقاله : شهریور 1401
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : آذر 1401

چکیده

زمینه و هدف: میزان قابلیت تبدیل یک اثر ادبی بویژه رمان یا داستان کوتاه به روایتی سینمایی، نیازمند بررسی سبک و سیاق نویسنده آن اثر است. لذا اساس هر پژوهش علمی ضرورتاً باید در چارچوب نظریه یا تئوری خاصی مورد ارزیابی واقع شود، اما با توجه به موضوع مقاله حاضر که در محدوده ادبیات سینمایی است، الگو یا رویکرد معتبر و قابل ‌اعتنایی یافت نشد؛ لذا نویسندگان این مقاله با بررسی سبک‌شناسانه، به تحلیل دو اثر داستانی «هما» و «زیبا» نوشته محمد حجازی پرداخته اند تا از منظر فکری و ادبی به این سؤال پاسخ دهند که آیا این دو اثر قابلیت تبدیل به فیلمنامه را دارد یا خیر؟

روش مطالعه: این جستار براساس مطالعات کتابخانه ای، با رویکردی توصیفی-تحلیلی انجام گرفته است. جامعه آماری این پژوهش دو داستان بلند «هما» و «زیبا» نوشته محمد حجازی است که در قالب سبک‌شناسی، در دو بستر فکری و ادبی مورد بررسی قرار گرفته است.

یافته ها: محمد حجازی بصورت توأمان از مکاتب رئالیسم و رمانتیسم بهره برده است. تشبیهات او در شخصیت‌پردازی و شرح حالات درونی شخصیتها از بسامد بالایی برخوردار است. استفاده از واژه های عربی، کوچه بازاری و در مواردی اصطلاحات اشرافی که از خصیصه های مکتب رمانتیسم است، به ساحت زبانی او رنگی متمایز از دیگر نویسندگان داده است. ابعاد جسمانی و روانی شخصیتها به موازات هم به مخاطبان اثر شناسانده میشود.

نتیجه گیری: داستانهای «زیبا» و «هما» از جمله آثار محمد حجازی هستند که با توجه به شیوه شخصیت‌پردازی و به کارگیری عناصر داستانی مناسب، این قابلیت را دارند که به روایتهای نمایشی یا فیلمنامه تبدیل شوند؛ بخصوص اینکه هر دو اثر بر محوریت «زن» و رابطۀ آنان با اجتماع طرحریزی شده است که این موضوع یکی از پرطرفدارترین درونمایه های روایتی سینمای ایران و جهان است.

کلمات کلیدی
سبک‌شناسی , روایت سینمایی , محمد حجازی , اقتباس ادبی , داستانهای «هما» و «زیبا».

• بارت، رولان (1388). درآمدی بر تحلیل ساختاری روایتها، ترجمۀ محمد راغب، تهران: نشر نی.
• حجازی، محمد (1339). هما، چاپ پنجم، تهران: ابن سینا.
• حجازی، محمد (1345). زیبا، تهران: شرکت سهامی افست.
• حیاتی، زهرا (1394) «مطالعۀ تطبیقی رویدادهای داستان در روایت ادبی و سینمایی (مقایسۀ داستان «آشغالدونی» و فیلم «دایرۀ مینا)»، فصلنامۀ مطالعات میان‌رشته ای در علوم انسانی، (1) 8، صص 98-74.
• شفیعی کدکنی، محمدرضا (1380). صور خیال در شعر فارسی، تهران: آگه.
• شفیعی کدکنی، محمدرضا (1392). زبان شعر در نثر صوفیانه، تهران: سخن.
• شمیسا، سیروس (1384). کلیات سبک‌شناسی، تهران: میترا.
• شمیسا، سیروس (1393). نگاهی تازه به بدیع. ویرایش سوم، چاپ پنجم، تهران: میترا.
• صادق‌زاده، محمود و عابدینی، سعید. (1399) «جلوه های رمانتیسم، رئالیسم و ناتورالیسم در داستان سرشک، اثر محمّد حجازی»، دوفصلنامه تخصصی زبان و ادبیات فارسی شفای دل، (5) 3، صص 129-148.
• صادقی محسن آباد، هاشم (1399). «راوی مداخله گر نخستین رمانهای فارسی؛ چالش واقع‌گرایی»، فصلنامۀ نقد ادبی، شمارۀ 52، صص 169-204.
• صدیق، حسن (1372). نامداران اراک، تهران: کارا.
• عسگری، عسگر (1394). جامعه شناسی رمان فارسی، تهران: نگاه.
• عندلیب، نجمه السادات و حسامپور، سعید (1397). «بررسی جلوه های عنصر زمان در حکایات فرعی مرزباننامه». متن پژوهی ادبی، (67) 22، صص 215-239.
• فاولر، راجر (1396). زبانشناسی و رمان، ترجمۀ محمد غفاری، تهران: نشر نی.
• مصباحی‌پور ایرانیان، جمشید (1358). واقعیت اجتماعی و جهان داستان، تهران: امیرکبیر.
• میرصادقی، جمال (1380). عناصر داستان، تهران: سخن.
• وحید‌نژاد، محمد. (1399) «چالش رمانتیسم در داستان زیبا اثر محمد حجازی»، نشریه مؤسسه تحقیقاتی علوم اسلامی-انسانی دانشگاه تبریز، (60) 19، صص 155–171.
• ولی‌زاده، وحید. (1387) «جنسیت در آثار رمان‌نویسان زن ایرانی»، فصلنامۀ نقد ادبی، (1) 1، صص 191-224.
• همایی، جلال الدین (1383). فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران: هما.